Zabytki Lubartowa

Pałac Sanguszków to wspaniała magnacka rezydencja mieszcząca się w centrum Lubartowa.
W połowie XVI wieku Piotr Firlej zbudował tu zamek, na miejscu którego pobudowano barokowy pałac w drugiej połowie XVII wieku. W 1705 roku, podczas wojny północnej, pałac został znacznie zniszczony. Istniejący obecnie budynek to efekt odbudowy (i przebudowy) wykonanej w połowie XVIII wieku dla Pawła Karola Sanguszki, marszałka wielkiego litewskiego, przez Pawła Antoniego Fontanę, nadwornego architekta księcia Sanguszki (a potem króla Stanisława Leszczyńskiego). Pałac zyskał wtedy trzecią kondygnację (nad dwiema bardziej imponującymi) i portyk, a także dwie dobudówki narożne, natomiast park został odnowiony i uporządkowany. Książę Sanguszko bogato wyposażył wnętrza. Dziś z magnackiego splendoru wewnątrz budynku pozostała tylko stylowo urządzona Sala Rycerska (użytkowana przez starostwo jako sala konferencyjna) w której wiszą portrety Sanguszków.

Pałac spalił się w 1933 roku, dodatkowo zrujnowany został w czasie Drugiej Wojny Światowej. Od lat 50. trwała z przerwami jego odbudowa i renowacja, zakończona kilka lat temu. W pałacu obecnie ma siedzibę Starostwo Powiatowe - wnętrze można oglądać w godzinach pracy urzędu. Zespół pałacowo-parkowy obejmuje zadbany dziś park i staw za pałacem, a także pozostałość po fosie. Z budynków zachowały się murowana oranżeria, brama pałacowa i pozostałości mostu.

Z pozostałych zabytków Lubartowa najcenniejsze są dwa barokowe kościoły, oba fundacji Pawła Sanguszki i projektu Pawła  Fontany, razem z pałacem tworzą piękny zespół późnego baroku.

Kościół pod wezwaniem św. Anny – zbudowany w latach 30. XVIII wieku. We frontonie kościoła zwracają uwagę bogato zwieńczone dwie wieże oraz elewacja zdobiona w pilastry i gzymsy. Do wnętrza prowadzi marmurowy portal wsparty na dwóch kolumnach. Ośmioboczna nawa główna, nakryta łamanym dachem, łączy się z nawami bocznymi, których przęsła połączone są oryginalnymi górnymi prześwitami. Osiągnięta w ten sposób gra świateł we wnętrzu koscioła wraz z "pływającym" frontonem dają wrażenie ruchu i lekkości. Wnętrze świątyni utrzymane jest w późnobarokowym stylu.

Przy kościele św. Anny w Lubartowie powstało w 2000 r. Muzeum parafialne. Wśród zbiorów można zobaczyć m. in. ozdobny ornat i monstrancje z początku XVIII wieku, podarowane kościołowi przez księcia Sanguszkę.

Drugi fontanowski kościół w Lubartowie (pod wezwaniem św. Wawrzyńca), zbudowany z latach 1737-1741, ma z kolei prostą, jednonawową bryłę ubogą w detale. Także wewnątrz wystrój jest skromny - odzwierciedla kapucyńską regułę ubóstwa. Jedyną zwracającą uwagę ozdobą wnętrza są osiemnastowieczne obrazy ołtarzowe Szymona Czechowicza, wśród nich zwłaszcza "Męczeństwo św. Wawrzyńca", w ołtarzu głównym.

Obok znajduje się wchodzący w skład zespołu, otoczony murem obronnym klasztor kapucynów. W czasie powstania listopadowego zaa muru tego bronili się żołnierze generała Chrzanowskiego.

W Lubartowie warto zwiedzić również

• Dworek przy ul. Kościuszki 28, gdzie mieści się Muzeum Regionalne w Lubartowie
• Cmentarz z murowaną kaplicą z początku XIX w.
• Cmentarz żydowski przy ul. Cichej i 1-go Maja, funkcjonujｹcy w XVI-XIX wieku, zniszczony w czasie wojny. Zachowane macewy wmurowano w pomnik.
• Neoklasyczny dworek przy ul. Kościuszki 3/5
• XVIII- wieczny dom przy ul. Poprzecznej 9, zbudowany przez Sanguszkę.

 10 kilometrów na zachód od Lubartowa leży Kozłówka, a w niej "perła Lubelszczyzny" - Pałac Zamoyskich.