Łaszczów

Łaszczów to miasto liczące ponad 2 tys. mieszkańców, położone w połowie drogi z Tomaszowa do Dołhobyczowa. Jest to stolica gminy w powiecie tomaszowskim oraz lokalny ośrodek handlowo-usługowy. Łaszczów leży w środkowej części Grzędy Sokalskiej, nad Huczwą, w miejscu gdzie rzeka płynąc na północ rozdziela Grzędę na część wschodnią i zachodnią. Miasto leży po zachodniej stronie doliny Huczwy i po południowej stronie jej dopływu, Bachanki - niewielkiej rzeczki z szeroką, podmokłą doliną. U zbiegu obu dolin założono kilka stawów.

Początki Łaszczowa sięgają XVI wieku. W roku 1549 król Zygmunt August zezwolił Aleksandrowi  Łaszczowi z Tuczap (właścicielowi wioski Domaniż - dziś przedmieście Łaszczowa) na założenie miasta.  Prawdopodobnie już przed założeniem miasta Łaszczowie zbudowali tu zamek. Rozwój miasta (które  organizowało targi i jarmarki) zaburzały wojny (m. in. w 1702 Szwedzi zniszczyli zamek) i klęski żywiołowe.  Ostatnim śladem dawnego rozwoju Łaszczowa było rozpoczęcie przez Józefa Łaszcza (ostatniego właściciela  Łaszczowa z rodu) budowy kościoła i kolegium dla zakonu jezuitów. Budowy nie udało się już dokończyć.

W roku 1870 Łaszczów utracił prawa miejskie, Pierwsza Wojna Światowa przyniosła znieszczenia, ale prawdziwą  katastrofą okazała się Druga Wojna Światowa. W czasie okupacji Niemcy wymordowali praktycznie całą  ludność żydowską (która stanowiła zdecydowaną większość mieszkańców). W 1944 miejscowość była ważnym ośrodkiem oporu przeciw antypolskiej ofensywie UPA. Łaszczów w końcu padł, ale polscy partyzanci wycofali się dopiero po ewakuacji mieszkańców. Po przejściu frontu Łaszczów był bezludną, wypaloną ruiną miejscowości.

Kolejne dekady to odbudowa i rozbudowa miejscowości, zakończona sukcesem, jakim było przywrócenie praw miejskich 1 stycznia 2010 roku.

Praktycznie jedyny dobrze zachowany zabytek Łaszczowa to kościół parafialny św. Piotra i Pawła.

Pierwszy, drewniany kościół powstał tu w momencie założenia parafii (przeniesionej z pobliskiego Małoniża) w 1549 roku. Obecny budynek kościoła wzniesiono w połowie XVIII wieku z fundacji Franciszka Salezego Potockiego, został zbudowany w stylu barokowym. Była to budowla jednonawowa, z prezbiterium, zakrystią i niewielkim przedsionkiem. W XIX wieku dobudowana została kruchta, a w pierwszej połowie XX wieku przeprowadzano kilkakrotnie prace remontowe o znacznym zakresie. Budynek kościoła stoi miedzy rynkiem a skarpą nad doliną starorzecza Huczwy, na zachodnim skraju centrum Łaszczowa. Stanowi dominantę perspektywy miasteczka oglądanej z południowego zachodu.

Przy ulicy Rycerskiej, około 100 metrów na północ od Rynku znajdują się ruiny synagogi. Żydzi zbudowali ją w ostatniej ćwierci XVIII wieku, adaptując na potrzeby nowego budynku ruiny zniszczonego zamku Łaszczów. Z czasów renesansowej budowli pozostała miedzy innymi wysoka attyka na ścianie południowej. Synagogę zdewastowali Niemcy, za PRL-u jej stan jeszcze się pogarszał i obecnie budynek pozostaje w stanie ruiny.

Kolejne zabytki znajdują się około pół kilometra na zachód od rynku (już poza "wyspą" dawnego centrum Łaszczowa), przy trasie na Tomaszów Lubelski, czyli ulicy Chopina.

Po lewej, południowej stronie trasy znajduje się kirkut z jedną XIX wieczną macewą i pomnikiem oraz symbolicznymi mogiłami pomordowanych przez Niemców Żydów - mieszkańców Łaszczowa.

Po prawej, północnej stronie ulicy Chopina mieści się park z ruinami pałacu Szeptyckich. Droga zatacza tutaj spory łuk wokół parku, który zajmuje większość terenu miedzy szosą a wypełnioną stawami doliną Bachanki.

W centrum parku stoi pałac, dziś w stanie ruiny. Powstał w latach 1818-1819 w efekcie przebudowy nigdy niedokończonego kolegium jezuickiego. Nowy właściciel Łaszczowa, Franciszek Łukowski, zaadaptował dawny budynek do celów mieszkalnych, przebudowując głównie wnętrza.

Kolejnej przebudowy dokonał w XIX wieku Aleksander Szeptycki, dobudowując  piętro, a podczas głównej przebudowy, tuż przed I Wojną Światową, dobudowano skrzydło (nadając pałacowi kształt litery T). W czasie obu wojen światowych pałac doznał poważnych uszkodzeń, a w czasie PRL-u, mimo że był użytkowany gospodarczo, powoli chylił się ku upadkowi i obecnie pozostaje ruiną.

Po przeciwnej stronie miasta, przy trasie wylotowej na Dołhobyczów, po północnej stronie drogi, znajduje się cmentarz katolicki z wojskowymi grobami poległych w Pierwszej Wojnie Światowej oraz 300 żołnierzy polskich poległych w drugiej bitwie pod Tomaszowem Lubelskim 21-24 września 1939 roku.

W okolicy warto zwiedzić rezerwat Skarpa Doburzańska nad prawym brzegiem Huczwy (na północ od Łaszczowa)  i miasteczko Tyszowce, kolejnych kilka kilometrów na północ.

Kilka kilometrów na południowy wschód, obok wioski Posadów, warte obejrzenia jest też wczesnośredniowieczne grodzisko.

Artykuły powiązane