Kaplica Trójcy Świętej (lub inaczej kaplica zamkowa) to budowla pochodząca najprawdopodobniej z początków XV wieku, zbudowana w stylu gotyckim na polecenie Władysława Jagiełły w roku 1407. Nie była to pierwsza świątynia na zamku: powstała w miejsce wcześniejszej o około sto lat, być może drewnianej, budowli. Możliwe też, że ta murowana kaplica św. Trójcy jest tożsama z tą XIV wieczną, znaną ze źródeł pisanych, i została ufundowana przez Kazimierza Wielkiego, lub nawet pochodzi z okresu wcześniejszego.

Miasto założył w 1543 roku Piotr Firlej, wojewoda lubelski, właściciel Dąbrowicy, Janowca i Kocka. Od herbu Firlejów – Lewart - miasto zostało nazwane Lewartowem. Piotr zbudował kosciół i zamek. Rodzina Firlejów wniosła wielki wkład w rozwój miasta - sprowadziła rzemieślników i hodowców bydła z Holandii i Flandrii oraz założyła tu gimnazjum ariańskie (Firlejowie byli wtedy protestantami) słynne później na cały kraj.

10 kilometrów na zachód od Lubartowa i kilka kilometrów od Lasów Kozłowieckich leży Kozłówka, a w niej "perła Lubelszczyzny" - Pałac Zamoyskich. Zespół pałacowo-parkowy (obecnie muzeum) w Kozłówce to jeden z najcenniejszych zabytków po prawej stronie Wisły. Pałac został zbudowany w latach 1736-1742 przez Michała Bielińskiego, któremu posiadłość wniosła w wianie Tekla Pepłowska. Pałac zaprojektował prawdopodobnie polski architekt pochodzenia włoskiego, Józef Fontana (młodszy).

Na zachód od rynku (czyli w stronę dworca pks), w nie tak atrakcyjnie położonym miejscu jak kościoły włodawskie (bo na płaskim terenie, z dwóch stron otoczonym współczesnymi blokami), przy ul. Czerwonego Krzyża 7, stoi zespół synagog: XVIII wieczna Synagoga Wielka, a obok niej (właśnie od strony bloków) druga, mniejsza synagoga i dom pokahalny - oba budynki z XIX wieku.

Synagoga wielka zbudowana została z fundacji Czartoryskich i można powiedzieć, że łatwo to zauważyć. To jedna z najpiękniejszych synagog w Polsce. Powstała w latach 1764 - 1774 w stylu późnego baroku, a zaprojektował ją najprawdopodobniej Paweł Antoni Fontana, włoski architekt zaproszony do polski przez Sanguszków, autor projektów kościołów we Włodawie, Chełmie czy Lubartowie.

Sobibór to wieś nad Bugiem, mieszcząca się na południe od Włodawy, w pobliżu Sobiborskiego Parku Krajobrazowego. 

Cztery kilometry od tej miejscowości, przy stacji kolejowej (linia pasażerska Chełm - Włodawa czynna jest w sezonie wakacyjnym) Sobibór znajduje się miejsce po obozie zagłady. W tej leśniej osadzie przy stacji w 1942 roku Niemcy uruchomili obóz przeznaczony do przemysłowego mordowania Żydów (był to jeden z trzech specjalnie zbudowanych takich obozów, pierwszy zbudowali w Bełżcu). Obóz zbudowany w pięknych, sosnowych lasach, miał pozorować „normalny” obóz pracy, tak, by przywożeni tu ludzie do końca nie zorientowali sie co ich czeka. Pomagali w tym więzieni tu Żydzi. Masowa eksterminacja rozpoczęła się w maju 1942 roku. Mordowano tu najpierw Żydów z Lubelszczyzny i Galicji, potem głównie z zagranicy.

Łęczna to 20-tysięczne miasto na zachodnim skraju Polesia, siedziba powiatu. Kiedyś było to małe, senne miasteczko liczące (po wojnie) 3 tysiące mieszkańców,. Za PRL-u zostało mianowane stolicą lubelskiego zagłebia węglowego, a od 1999 jest stolicą powiatu i jednym z dwóch głównych miast pojezierza. Łęczna jest pięknie położona na wysokim, prawym brzegu Wieprza, przy ujciu Świnki, która również tworzy głeboką dolinę.

Miasto lokowane na prawie magdeburskim w 1467 roku rozwijało się szybko dzięki korzystemu położeniu na szlaku do Rusi i wkrótce zasłynęlo z urządzanych tu jarmarków. Ściągali na nie kupcy, hodowcy i rzemieślnicy z wielu krajów, a miasto bogaciło sie i rozbudowywało. Zbudowano wtedy m.in. kościół i bożnicę. Załozono też wtedy drugi rynek na potrzeby ludzi handlujących bydłem. 

Urszulin położony przy szosie Łęczna-Włodawa, to stolica gminy i dobra baza wypadowa do wycieczek po Parku. Jest tu pałac dyrekcji PPN.

Tuż obok Hrubieszowa, miedzy miastem a granicą ukraińską, leży wyniosłe grodzisko, prawdopodobnie będące pozostałością wielkiego grodu Wołyń.

Jedynym miastem regionu jest Krasnystaw. Liczy 20 tysięcy mieszkańców, jest stolicą powiatu i leży w dolinie Wieprza, rozdzielajacej Działy Grabowieckie od Wyniosłości Giełczewskiej.

Prawdopodobnie istniał tu jeden z najstarszych grodów polskich, a Kazimierz Wielki wzniósł tu zamek otoczony fosą. Prawa miejskie nadał Władysław Jagiełło w 1394 roku. Największy rozkwit miasta nastąpił w wieku XVI, za starostwa hetmana Jana Zamoyskiego. Więził on na krasnostawskim zamku arcyksięcia Maksymilaiana Habsburga, którego wojska pobił pod Byczyną w 1588 roku.

Chełm pełnił w czasie okupacji niemieckiej smutną rolę miejsca najokrutniejszych zbrodni na tych, których Niemcy uznali za podludzi: na początku 1940 Niemcy wymordowali 440 pacjentów szpitala psychiatrycznego, a pół roku później w Kumowej Dolinie 115 osób w ramach likwidacji polskich elit. 
 
Inne miejsce na granicy miasta, tym razem południowej, przy trasie na Wojsławice - las Borek - to miejsce kaźni tysięcy jeńców radzieckich. Niemcy rozstrzeliwali tu tych, którzy nie umarli wcześniej z głodu, wyziębienia, od chorób zakaźnych lub z wyczerpania w stalagu 319. Ofiarą tej straszliwej zbrodni padło blisko 100 tysięcy ludzi, z czego blisko połowa pochowana jest w lesie borek. W lesie tym zabito też wielu Żydów, choć większość z nich zabito w Sobiborze.